Παρόλο που μιλάμε για διαφορετικές τέχνες, είναι συχνή η συνάντηση μουσικής και ποίησης. Η επιρροή της ποίησης στη μουσική δημιουργία μπορεί να είναι από καταλυτική έως χλιαρή ή ακόμα και ανύπαρκτη. Όταν όμως αυτό το blend συμβεί, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι αλησμόνητο. Ποιες είναι αυτές οι μελοποιήσεις που έδωσαν στα ποιήματα μια νέα ζωή και μας συγκλόνισαν;
To MS Archives: When Music Meets Poetry είναι μία ιδέα του geosonic (Night Stroll)
Κούλα Μουσικούλα – στην εποχή του χαϊκού
Billie Holiday – Strange Fruit
Ο Αμερικανός Abel Meeropol ήταν γιος μεταναστών στη Νέα Υόρκη και καθηγητής σε δημόσιο σχολείο. Έγραψε το ποίημα “Bitter Fruit” όταν είδε μια φωτογραφία από το λιντσάρισμα δύο αφροαμερικανών εφήβων. Το ποίημά του πρωτοδημοσιεύτηκε το 1937 στην εφημερίδα του Σωματείου Καθηγητών (The New York Teacher) με το ψευδώνυμο Lewis Allen και στη συνέχεια, το άκουγε κανείς σε πορείες διαμαρτυρίας. Έπειτα, ήταν η σειρά της Billie Holiday να το ακούσει, με δισταγμό να το ενσωματώσει στο πρόγραμμά της στο Cafe Society, και αργότερα να καταφέρει να το ηχογραφήσει με τον τίτλο “Strange Fruit”. Το 2017, η βρετανίδα τραγουδίστρια της soul Rebecca Ferguson δήλωσε ότι θα δεχόταν να τραγουδήσει στην τότε-ορκωμοσία του Τραμπ, μόνο αν μπορούσε να ερμηνεύσει το “Strange Fruit”…
2025. Ξανά, ο Τραμπ. Ξανά, στρώνεται ο δρόμος με τις λεύκες. “Strange fruit hangin’ from the poplar trees”
Error Mode – Time Error
Κώστας Καράλης – Ιδανικός κι ανάξιος εραστής (Mal Du Départ)
Το συγκεκριμένο τραγούδι είναι ένα από τα πολλά μελοποιημένα ποιήματα του «ιδανικού & ανάξιου εραστή» Νίκου Καββαδία που μαζί του ταξίδεψα πρώτη φορά στον κόσμο. Η μελωδία έχει τόση μεγάλη επίδραση, που μου είναι αδύνατο να διαβάσω τα ποιήματα του χωρίς να τα σιγοτραγουδώ, μουσική και ποίηση έχουν γίνει μία ενιαία οντότητα. Ο τίτλος του ποιήματος στα γαλλικά («Mal Du Départ» στα ελληνικά γίνεται «Πόνος Της Φυγής») περιγράφει πλήρως το συναίσθημα του περιεχομένου.
Σπύρος Καλετσάνος – Noir
Lost Bodies – Μαλαισιακό τραγούδι (νέα version)
Yvan Goll (Ιβαν Γκολ) Γαλλογερμανός ποιητής, ο οποίος έγραψε τα Μαλαισιακά Τραγούδια, μια σειρά από ποιητικές ωδές στο ανεκπλήρωτο και πιθανόν ατελέσφορο του έρωτα, του αγνού και αθάνατου θεού, για τον οποίο πολλοί μίλησαν, έγραψαν, τραγούδησαν, έζησαν και πέθαναν. Η Ελληνική μετάφραση του Επαμεινώνδα Γονατά, μελοποιείται εδώ από τον Θάνο Κόη και τους ανυπέρβλητους Lost Bodies (από το 2013 και το album Φιγουρίνι), με μια αέναη λούπα να ντύνει τις 35 λέξεις που χτυπούν σαν σφαίρες.
Ανδρέας Ζαβιτσάνος – Underground Railroad
ΝΕΟΝ – Τελευταίο ταξίδι
Από τον δίσκο «Κάθε πραγματικότης, απροκρουστική» (2012) τούτο το εβένινο χάδι του Κώστα Καρυωτάκη: Τελευταίο Ταξίδι: Καλό ταξίδι, αλαργινό καράβι μου, στου απείρου / και στης νυχτός την αγκαλιά, με τα χρυσά σου φώτα! / Να ‘μουν στην πλώρη σου ήθελα, για να κοιτάζω γύρου / σε λιτανεία να περνούν τα ονείρατα τα πρώτα. // Η τρικυμία στο πέλαγος και στη ζωή να παύει, / μακριά μαζί σου φεύγοντας πέτρα να ρίχνω πίσω, / να μου λικνίζεις την αιώνια θλίψη μου, καράβι, / δίχως να ξέρω που με πας και δίχως να γυρίσω!
Εύη – Pop the posers
Θανάσης Παπακωνσταντίνου – Άυπνη πόλη
Ο Θανάσης Παπακωνσταντίνου διασκευάζει το ποίημα του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα με τίτλο “Πόλις χωρίς όνειρο” και δανείζεται την φωνή της Μάρθας Φριντζήλα για να απαγγείλει ένα απόσπασμα από το πρωτότυπο στο τέλος του τραγουδιού, που σε κάνει να ανατριχιάζεις. “Δεν είναι όνειρο η ζωή. Προσοχή!“
Kay – Starless
Lost Bodies – Λαχτάρα
Οι στίχου του κομματιού είναι ένα ερωτικό ποίημα, απόσπασμα από τον ομότιτλο ποιητικό μονόλογο με τον τίτλο Crave (Λαχταρώ) που γράφτηκε το 1998 από την Σάρα Κέιν, το οποίο η ίδια είχε χαρακτηρίσει «δημιούργημα της απόγνωσης». Απομόνωση, φόβος, ναρκωτικά, σεξουαλική βία, φθορά, παραίτηση, σπασμωδικές κινήσεις για κάποια λύτρωση, κάποια αγάπη, κάποια ελευθερία. Η Σάρα Κέιν, αυτοκτόνησε (κρεμάστηκε με τα κορδόνια των παπουτσιών της) στο νοσοκομείο King College (20 Φεβρουαρίου 1999). Ήταν 28 χρόνων. Έπασχε από κατάθλιψη και νοσηλευόταν στο King College, μετά την αποτυχημένη απόπειρα να δώσει τέλος στη ζωή της παίρνοντας υπερβολική δόση αντικαταθλιπτικών λίγες ημέρες νωρίτερα. Εδώ, απαγγέλλει η Σίλια Κόη, κόρη του Θάνου Κόη, στο κομμάτι “Λαχτάρα” με υπέροχη μουσική των Lost Bodies.
ToSofoPaidi – blanketed by static
Κατερίνα Γώγου – Θα ‘ρθει καιρός
Αρχές δεκαετίας του ’80. Ο Κυριάκος Σφέτσας αναλαμβάνει να βάλει μουσική σε ποιήματα της Κατερίνας Γώγου από τα βιβλία της “Τρία κλικ αριστερά” και “Ιδιώνυμο” για την ταινία του Παύλου Τάσιου “Παραγγελιά!”, βασισμένη στη ζωή του Νίκου Κοεμτζή. Ένα χρόνο αργότερα κυκλοφορεί ο δίσκος “Στο Δρόμο” με τη μουσική της ταινίας και εκεί το τελευταίο τραγούδι είναι ίσως ό,τι πιο αισιόδοξο -μέσα σε μια δυστοπικά πνιγηρή πραγματικότητα- και βαθιά ανθρώπινο θα μπορούσε να μας χαρίσει η Γώγου.
Κύριος Ντάντης – Underground Railroad
Abbey Lincoln – When Malindy Sings
Το 1961 η τραγουδίστρια Abbey Lincoln, με μια καταπληκτική μπάντα να τη συνοδεύει, ηχογραφεί το άλμπουμ Straight Ahead, για την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρία Candid. Εκεί μας χαρίζει μια δυνατή ερμηνεία στο When Malindy Sings, που βασίζεται στο ποίημα του Paul Laurence Dunbar – ενός γιου σκλάβων που υπήρξε ένας από του πρώτους Αφροαμερικανούς ποιητές στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο Τρωγλοδύτης του Ήχου – Τρωγλοδύτης του Ήχου
Amiri Baraka – Black Dada Nihilismus
Το λευκό ακαδημαϊκό κατεστημένο είχε πολλούς λόγους να ταμπελιάσει τον Amiri Baraka ως απλά Μαύρο Εθνικιστή. Που ήταν. Η ποίηση του Baraka (ελάχιστα μεταφρασμένη στα ελληνικά δυστυχώς), ειδικά τις δεκαετίες του ’60 και ’70, επινόησε μια νέα γλώσσα συνδυάζοντας τη μακραίωνη σλανγκ των νέγρων δούλων, τις κοφτές ατάκες στους δρόμους των αμερικάνικων γκέτο και την δική του οργή. Στο Black Dada Nihilismus οι σπουδαίοι New York Art Quartet δεν τον μελοποιούν, αλλά τον συνοδεύουν φτιάχνοντας ένα από τα δυνατότερα statements της Μαύρης Κουλτούρας και Χειραφέτησης.
Duke Zappa – Famous Last Words
Juan Manuel Serrat – Caminante No Hay Camino
Όπου ο Juan Manuel Serrat, δεν μελοποιεί απλά το ομώνυμο ποίημα του Antonio Machado, αλλά προσθέτει και δικούς του στίχους, δημιουργώντας ένα βάθρο για τον ποιητή, και τιμώντας την παρακαταθήκη που έφησε ο Machado στην Ισπανική γλώσσα και λογοτεχνία, αλλά και το πνεύμα του ανήσυχου ανθρώπου.
“Διαβατη είναι τα ήχνη σου
Ο δρόμος και τίποτα παραπάνω
Διαβάτη δεν υπάρχει δρόμος,
Τον δρόμο τον φτιάχνεις περπατώντας”
βα.αλ. – Ανθρακωρηχείο
Κώστας Καράλης – Σπασμένο καράβι
Ο μπαρμπα Γιάννης Σκαρίμπας, το 1936 εκδίδει την πρώτη του ποιητική συλλογή, το Ουλαλούμ, ευθέως επηρρεασμένη από τον Edgar Allan Poe. Μέσα εκεί εκτός από το ομώνυμο ποίημα, υπάρχει και το Σπασμένο Καράβι το οποίο μετά από μισό αιώνα μελοποιεί ο Γιάννης Σπανός και ερμηνεύει ο Γιάννης Καράλης. Ίσως να μην υπάρχει άλλο ποίημα, που να μιλάει για το θάνατο τόσο απλά, τόσο λιτά, τόσο λογικά, τόσο μαθηματικά και την ίδια στιγμή σε δεύτερο χρόνο να απλώνονται όλες εκείνες οι σημασίες που μας καθιστούν -ας πούμε- ζωντανούς. Το ίδιο το ποίημα στέκεται στο μεταίχμιο ενός κόσμου που οδεύει ταχέως προς μία νέα φρίκη, (φρίκη που την είχε πιάσει ασφαλώς και ο ίδιος ο Ποε, πολύ καιρό πριν αυτή γίνει τόσο εμφανής, αλλά και άλλοι λογοτέχνες της ίδιας εποχής, σε άλλα μήκη και σε άλλα πλάτη, της πάντα υποτιμημένης λογοτεχνίας τρόμου). Η σύνθεση και ερμηνεία από τους Σπανό και Καράλη καταφέρνει να πιάσει αυτή τη φρίκη και να την πάει ακόμα παραπέρα. Η ερμηνεία είναι στιβαρή αλλά απρόσωπη, η μελωδία στο ρυθμό πένθιμου εμβατηρίου, η ενορχήστρωση σκοτεινή και γεμάτη φως την ίδια στιγμή. Το ποίημα που έγινε τραγούδι για να ξαναγίνει ποίημα.
ΥΓ. Μα ρε γαμώτο, μόνο εγώ σκέφτομαι τον Κθούλου, εκεί στα απύθμενα βάθη των αιώνων που κοιμάται και περιμένει, να ακούει τον Σκαρίμπα να του ψιθυρίζει;
Μάκης Διόγος – Μπάλα που κυλάει χόρτο δεν μαζεύει
Μαργαρίτα Ζορμπαλά – Δρόμοι παλιοί
Κι εγώ, ξεχασμένος κι ατίθασος να περπατώ
Κρατώντας μια φλόγα τρεμόσβηστη στις υγρές μου παλάμες
Και προχωρούσα μέσα στη νύχτα χωρίς να γνωρίζω κανένα
Κι ούτε κανένας, ούτε κανένας με γνώριζε, με γνώριζε…
Μαλί – 3Μ
Paco Ibañez – A Galopar
Ένα ποίημα του Rafael Alberti Merello, ενός από τους πιο γνωστούς Ισπανούς ποιητές και συγγραφείς της γενιάς του 1927, της αργυρής εποχής της ισπανικής λογοτεχνίας. Ένα ποίημα βγαλμένο μέσα από τον ισπανικό εμφύλιο, όταν οι στρατιώτες του δημοκρατικού στρατού, μαζί με εθελοντές απ’ όλο τον κόσμο κάλπαζαν ενάντια στον στρατό του Φράνκο και στον φασισμό. Τραγουδισμένο από τον Paco Ibáñez που αφιέρωσε όλη την καλλιτεχνική του πορεία στη μελοποίηση ποιημάτων από την Ισπανία και την Ισπανόφωνη Αμερική. A galopar, a galopar hasta enterrarlos en el mar!
Κορίνα – Pop the posers
Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας – Υπόγειο
Το 1980 ο Πάνος υπηρετεί το τελευταίο τρίμηνο της θητείας του στη γραμματεία της Σχολής Ευελπίδων, ενώ ο Χάρης ζει ακόμα στο Δυτικό Βερολίνο. Μια μέρα ο Πάνος, ανάμεσα στη χαρτούρα του στρατού που έπρεπε να ταξινομήσει, βρίσκει τυχαία ένα τεύχος του παλιού λογοτεχνικού περιοδικού “Νέα Εστία” και ξεφυλλίζοντάς το πέφτει πάνω στο ποίημα της Ρίτας Μπούμπη- Παππά “Υπόγειο”. Στην άδειά του συναντά το Χάρη που έχει έρθει να επισκεφτεί την οικογένειά τους για Χριστούγεννα και του δείχνει το ποίημα. Λίγες μέρες μετά, ο Χάρης του παρουσιάζει το “Υπόγειο” στην κιθάρα, ένα από τα αριστουργηματικά τραγούδια που περιλαμβάνονται στον πρώτο τους δίσκο “Ζεστά Ποτά”.
Ματούλα Πίκουλα – Hanging in the wire
Sigmatropic feat. Cat Power – Haiku Ten
Το 2003 οι Sigmatropic είχαν την ιδέα να δημιουργήσουν ένα μαγικό μουσικό ταξίδι. Το album ’16 Haiku & Other Stories’ βασίζεται στο έργο του μεγάλου μας ποιητή Γιώργου Σεφέρη. Μια μουσική ατμοσφαιρική οδύσσεια με ένα πραγματικά εκπληκτικό πλήρωμα… να μας πηγαίνει απ’ το μαγευτικό Αιγαίο στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Νίκος Ταλεμόπουλος – Άγρυπνοι στην Αθήνα
Regressverbot – Homage to Miltos Sachtouris
Στην Ελλάδα έχουμε μακρά παράδοση στις μελοποιήσεις ποιημάτων καθώς και μια πολύ σπάνια συνθήκη: αυτός που θεωρείται από την πλειοψηφία ο κορυφαίος συνθέτης να έχει μελοποιήσει αυτόν που θεωρείται ο κορυφαίος ποιητής. Η επιλογή μου λοιπόν θα είναι ελληνική αλλά προφανώς και δε θα ανεβάσω κομμάτι που έγραψε στέλεχος της κυβέρνησης ΝΔ 90-93 ούτε και ποίημα του ονοματοδότη της Πολιτικής Άνοιξης. O Παντελής Θεοδωρίδης στο project του Regressverbot έχει φτιάξει ένα φοβερό τραγούδι που σε βάζει στον κόσμο του Μίλτου Σαχτούρη, με τη φωνή του ίδιου του ποιητή να απαγγέλλει αποσπάσματα από δικά του ποιήματα. Κάθε στίχος που ακούς είναι ανατριχιαστικός, σε βάζει σε σκέψεις και σε κάνει να θες να διαβάσεις όλο και περισσότερη ποίηση από τον Σαχτούρη. Το αγαπημένο μου σημείο είναι ο στίχος από το ποίημα Ορυχείο, ένα γράμμα που τελειώνει με τη φράση:
“Θέλησα να σου γράψω για τις παλιές μας τις χαρές όμως έχω ξεχάσει να γράφω για πράγματα χαρούμενα
Να με θυμάσαι”
Sotrek – HUMBA!onair
Der Plan – Dunkel Wars
Οι Der Plan, αυτή η μπαντάρα από το αγαπημένο Ντίσελντορφ, που καθόρισε το γερμανικό new wave και επηρέασε πολλές μπάντες εκτός και εκτός Γερμανίας, το 2004 κυκλοφόρησε ένα εξαιρετικό άλμπουμ με τίτλο Die Verschwörung (Η Συνωμοσία). Το τελευταίο κομμάτι του δίσκου λέγεται Dunkel Wars και οι στίχοι είναι από ένα διάσημο παιδικό γερμανικό ποίημα του 19ου αιώνα (αγνώστου ποιητή) με πολύ παράξενους, σκοτεινούς και spooky στίχους. Με τη μουσική τους και τα σύνθια τους οι Der Plan το κάνουν ακόμα πιο σκοτεινό, ακατάλληλο για… παιδιά.
geosonic – Night Stroll
Μωρά στη Φωτιά – Εμβατήριο πένθιμο και κατακόρυφο
Μια κλασσική περίπτωση μελοποίησης που έδωσε νέα πνοή σε ένα ποίημα. Εδώ ο Στέλιος Σαλβαδόρ Παπαιώαννου και η παρέα του πετυχαίνουν με αριστουργηματικό τρόπο να προσδώσουν ένα γιορτινό τόνο στους σαρκαστικούς στίχους του Κώστα Καρυωτάκη. Τόσο η μουσική όσο και η ερμηνεία υπηρετούν το κλίμα που φαίνεται να ήθελε να δώσει και ο ποιητής, ώστε το πέρασμα στην αντίπερα όχθη να έχει χαρακτήρα ευφορικό και γενναίο. Και αυτό μόνο με ένα εμβατήριο θα μπορούσε να συμβεί…